در حال حاضر بخش قابل توجهي از نيروي انساني شرکت های تابعه وزارت نفت به نوبتكاري اقماري ( 14 روز كار 14 روز استراحت ) اختصاص داشته كه به تبع آن توجه به وضعيت كاركنان اقماري اهميت بالايي پيدا مي كند. در كشور ما صنايعي چون حفاري نفت، پتروشيمي و ... در بخش توليدي از اين سيستم استفاده مي كنند. از سوي ديگر مشكلاتي مانند تنش شغلي، خستگي، نارضايتي از كار و ... در شرايط اقماري بروز بيشتري دارد . ما در اين مطلب ضمن معرفي اجمالي سيستم هاي نوبتكاري و عوامل تنش زا و كاهنده رضايت شغلي ناشي از چنين شرايطي به بيان راهكارهاي بهبود شرايط كاري و رضايتمندي كاركنان طرح اقماري مي پردازيم . سيستم نوبتكاري شرکت های تابعه وزارت نفت عبارت است از دوره هاي زماني كه در 24 ساعت شبانه روز، افراد به كار مشغول هستند، يعني دو شيفت 12 ساعته. اين سيستم در بخش عمليات و در جاهايي كه نظام توليدي پيوسته است، مانند پالايشگاهها و صنايع پتروشيمي هم به كار مي رود . شيفت هاي كاري بصورت چرخشي است و كاركنان اقماري يك هفته روزكار و در هفته دوم شب كار مي باشند. محدوديت ها و اقتضائات خاص نوبتكاري اقماري، مديران را بر آن داشته تا در مورد بهبود وضعيت و شرايط شغلي افراد به فكر فرو رفته و راهكارهائي ارائه دهند. در اين سيستم نوبتكاري خستگي، واماندگي، كسالت، انزوا، امراض روحي و رواني و بيماريهاي جسمي و بسياري مسائل ديگر شايع و رايج است . هر چند سيستم اقماري به استفاده هر چه بيشتر و بهتر از ماشين آلات و توليد بيشتر مي انجامد، اما نبايد فراموش كرد كه معايب و مضراتي هم دارد كه بطور خلاصه مي توان: به هم خوردن ريتم شبانه روزي، تنش، عوارض بهداشتي و ايمني و كم خوابي را نام برد . به هر حال در هر نوع از نوبتكاري معايب و مزايايي است و سرپرستان بايد براساس تصميم گيري صحيح و اتخاذ تدابير لازم آن را مرتفع گردانند . عوامل بوجود آورنده فشار عصبي و تنش در كار عوامل تنش زا تقريبا" در زندگي همه افراد وجود دارد. محيط كاري نيز بنا به شرايط خود بي بهره از چنين عواملي نيست لذا ضروري است مديران بويژه در نظامهاي نوبتكاري اقماري، اين عوامل و منابع استرس را شناخته و آنها را رفع يا كنترل كنند . عوامل تنش زايي مانند صدا، دماي بيش از حد پايين و لرزشهاي شديد موتورها، جسمي و فيزيكي محسوب شده و خستگي، عدم تنوع در كار، عدم رضايت شغلي، ابهام در مسئوليت، انزوا و ... از عوامل تنش زاي سازماني مي باشد . اگر بخواهيم بصورت خلاصه عوارض و تبعات ناشي از تنش در بين كاركنان را برشماريم مي توان گفت: بيماريهاي قلبي، فشار خون بالا، امراض گوارشي، اختلالات عصبي و رواني، عدم تعادل در برقراري ارتباطات سودمند، غيبت و جابجايي، افزايش ضايعات و تصادفات در كار و بسياري موارد ديگر نمونه هايي هستند كه مانع از تحقق اهداف سازمان و افراد مي شوند . در رابطه با استرس كاري چند نكته قابل توجه است : الف . عوامل وعلل تسهيل كننده، محل بروز وشدت عوامل تنش زا . ب . در شناخت و تشخيص تنش شغلي به شاخص هايي چون ميزان بيماري، مرخصي هاي پزشكي، نرخ جابجائي، گزارشهاي بخش ايمني و بهداشت بايد توجه كرد . ج . همكاري مديران و كاركنان در كنار هم براي از بين بردن مشكلات لازم و ضروري است . د . لازمست هرچند ماه يكبار ارزيابي دقيقي از وضعيت پرسنل نوبتكاري و مشكلات ايشان به عمل آيد . حال سئوال اينجاست كه باتوجه به عوامل تنش زاي طرح اقماري، چه راهكارها و پيشنهادهايي براي مديران در رابطه با بر طرف كردن يا كاهش تنش در سيستم نوبتكاري مي توان داشت كه از طريق آنها نه تنها شرايط شغلي ارتقاء و بهبود يابد، بلكه رضايت شغلي كاركنان بخش عملياتي و نوبتكاري بالا رود . ارائه توصيه و پيشنهاد به مديران و سرپرستان 1.      وضعيت و شرايط نور، غذاخوري و تفريح و سرگرمي افراد بهبود يابد . 2.   تقسيم روزهاي مرخصي و تعطيلي بين شيفت ها، يعني از جمع كردن روزهاي مرخصي بپرهيزيد زيرا احتمال حوادث و تصادفات در ايام كاري متوالي افزايش مي يابد . 3.      اجازه استراحت، تفريح وارتباط با كاركنان ديگر را به افراد بدهيد . 4.   كاركنان را در ابتداي امر نسبت به عوارض احتمالي طرح اقماري مطلع سازيد و موارد سبك زندگي خاص اقماري را اعم از وعده هاي غذايي، شيوه خواب، ورزش و ... به آنها آموزش دهيد . 5.      براي نوبتكاران بويژه كساني كه شبها كار مي كنند محيطي را فراهم سازيد كه به فعاليت و نرمش و ورزش بپردازند . 6.      معاينات سالانه دقيق از كاركنان 7.      تشكيل گروههاي ايمني بمنظور بررسي مسائل شيفت هاي مختلف . 8.      مواد آموزشي نوبتكاران را افزايش دهيد . 9.      ارائه پاداش به افرادي كه يك فصل را بدون غيبت در كار حضور يافته اند . 10. اجازه دهيد افراد شيفت هاي خود را با هم جابجا و يا معامله كنند . 11. كاركنان را در تصميم گيري ها دخالت دهيد . 12. از چرخش شغلي بين نوبتكاران براي افزايش تنوع، كارايي و رضايت شغلي استفاده كنيد .   ارائه توصيه و پيشنهاد به كاركنان طرح اقماري 1.      در هفته شب كاري به ورزش و تمرينات بدني روزانه توجه بيشتري داشته باشيد . 2.      از رژيم غذايي منظم كه در اردوگاهها اعمال مي شود پيروي نموده و هميشه ازميوه هاي تازه استفاده كنيد . 3.   در سركار براي خود تنوع ايجاد كنيد، مثلا" گاهي قدم بزنيد، گاهي به صورت خود آبي بزنيد و نفسي تازه كنيد به نوار يا راديو گوش دهيد . 4.      با خانواده خود آخر هفته ها به مسافرت و گردش رفته و كمبود ارتباطات را جبران كنيد . 5.      بعد از شيفت شبانه بلافاصله به رانندگي نپردازيد . 6.      كمتر از قرص هاي خواب آور استفاده كنيد، به عبارت بهتر خود را به آنها عادت ندهيد . 7.      تا حد امكان از اضافه كاري بلافاصله بعد از شيفت بپرهيزيد . نتيجه گيري در سالهاي اخير مديريت منابع انساني بمنظور رفع مشكلات مرتبط با كاركنان اقماري بويژه در زمينه رضايتمندي ايشان كميته رسيدگي به مشكلات كاركنان طرح اقماري را تشكيل و راهكارهاي فوق را سرلوحه كار خود قرار داده و در جهت ارتقاء بهره وري و خشنودي شغلي و نظارت صحيح بر اجراي پيشنهادات و توصيه ها و بهره مندي از راهكارهاي تجربه شده در دنيا گامهاي مؤثري را مد نظر داشته و اجرا مي نمايد . به همين لحاظ وضعيت رفاهي، ورزشي، فرهنگي و خدمات غذايي در بعضی شرکت های تابعه صنعت نفت دستخوش تحولات و روند روبه رشدي داشته ولی کافی نیست و باید همه امکانات رفاهی و معیشتی برای این کارکنان سختکوش در نظر گرفته شود . منبع / پورتال حفاری