فرشید خدادادیان مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ نفت
المپیک لندن در سال ۱۹۰۸میلادی برابر با سال ۱۲۸۷ خورشیدی در حالی در لندن برگزار می شد که کاشفان انگلیسی نفت به سرپرستی مهندسی به نام "جورج رینولدز" و تحت امتیاز نامه "ویلیام ناکس دارسی" مدت ها بود ماراتن خود را برای اکتشاف نفت در ایران آغاز کرده بودند. این کاشفان در ماه های منتهی به برگزاری المپیک در لندن، دکل های حفاری نفت را در کوهپایه های منطقه ای در جنوب غربی ایران، برپا می کردند. تلاشی که در سپیده دم پنجم خرداد ماه آن سال نتیجه داد و نخستین چاه نفت خاورمیانه به نفت رسید. محل حفر این چاه بعدها "مسجدسلیمان" نامیده شد و این "شرکت- شهر" نفتی پس از اکتشاف نفت در آن و ایجاد تاسیسات صنعتی و مدنی، به مهد بسیاری از اولین ها در ایران تبدیل شد که فوتبال نیز از جمله این اولین ها بود!
فوتبال اولین بار در ایران، در شهر مسجد سلیمان، در استان کنونی خوزستان آغاز شد و اولین استادیوم فوتبال در این شهر به دست مهندسین انگلیسی به بهره برداری رسید. اولین مسابقه فوتبال در آنجا بین انگلیسی ها برگزار شد و نخستین ایرانی که در یک تیم فوتبال به طور رسمی بازی کرد، شخصی به نام "کریم زندی" بود که در سال های ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در بین انگلیسی ها و در تیم‌هایی که آنها در ایران تشکیل داده بودند، بازی کرد.
*انگلیسی ها فوتبال را به ایرانیان مناطق نفتخیز یاد دادند اما، همیشه برنده مسابقه فوتبال با ایرانی ها نبودند!
همان گونه که پیشتر آمد سال ۱۲۸۷ خورشیدی (۱۹۰۸میلادی) همان سالی است که چاه شماره یک نفت خاورمیانه و ایران به بهره برداری رسید و تصور اینکه کاشفان انگلیسی نفت در این منطقه لحظاتی از اوقات استراحت خود را به ورزش فوتبال اختصاص داده باشند، دور از ذهن نیست! خصوصا اینکه در آن مقطع آنها پیگیر اخبار المپیک در لندن نیز بودند و در میان تلگرام ها و بسته های پستی که البته با تاخیر می رسید، اخباری از المپیک نیز به این کاشفان دور افتاده از وطن می رسید.
در لندن اما اخبار اکتشاف نفت در ایران و به نتیجه رسیدن امتیازنامه واگذار شده توسط مظفرالدین شاه قاجار به دارسی انگلیسی در میان اخبار نتایج المپیک و میزبانی بریتانیایی ها گم می شد. گو اینکه بنا به خاطرات سر آرنولد ویلسون، مستشار انگلیسی که گروه کاشفان نفت را در ایران همراهی می کرد، خبر اکتشاف نفت نیز با تاخیز به لندن و دفتر مرکزی کمپانی نفت رسیده بود!
به هر حال کاشفان دور از بریتانیا که کارگران کانادایی و برمه ای نیز آنها را همراهی می کردند در محل ماموریت خود بسیاری از مظاهر زندگی صنعتی و جلوه های جدید را بازتولید کردند که از جمله این مظاهر، بازی های گلف، فوتبال و اسبدوانی بود. مسجدسلیمان، هفتکل، آبادان و دیگر شرکت- شهرهای نفتی تازه متولد شده در جنوب غرب ایران ب این ترتیب مهد فوتبال و دیگر ورزش های نوین شدند.
* فوتبال برای اولین بار در ایران، در شهر مسجد سلیمان، در استان کنونی خوزستان آغاز شد و اولین استادیوم فوتبال در این شهر به دست مهندسین انگلیسی به بهره برداری رسید.
ورود فوتبال توسط انگلیسی ها به مناطق نفت خیز سرآغاز پایه گذاری یک ورزش پرطرفدار در ایران شد. فوتبال از سال ۱۸۶۶ میلادی در انگلستان شکل گرفته بود و بتدریج این ورزش مهیج بیشتر نقاط جهان را تسخیر می کرد. در ۱۹۰۴میلادی (چهار سال قبل از بازی فوتبال در جنوب غرب ایران) تشکیلات فیفا ایجاد و در ۱۹۰۶ نیز اولین دوره مسابقات فوتبال را برگزار کرد. اما اوج رونق فوتبال، همان مسابقات المپیکی بود که در سال ۱۹۰۸ و اتفاقاً همزمان با کشف نفت در ایران،در لندن برگزار شد.
به این ترتیب در ایران باید ورزش فوتبال و صنعت نفت را دو رویداد همزاد دانست که در دامان مناطق نفتخیز تولد و پرورش یافتند و در روزگاری که در بسیاری از مناطق ایران و کل خاورمیانه، کسی نشانی از فوتبال نمی دانست، کارکنان نفت در این شهر اوقات فراغت خود را به فوتبال و ورزش های نوین دیگر سپری می کردند.
به مرور فوتبال در پایتخت و نقاط دیگر کشور نیز طرفدارانی یافت و در سال ۱۳۰۸ اولین مسابقه رسمی در ایران با تیم بادکوبه شوروی برگزار شد. پس از آن در سال های ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳ تغییرات زیادی در فوتبال و ورزش ایران اتفاق افتاد و انجمن ملی تربیت بدنی و پیش آهنگی تاسیس شد. متعاقباً و در سال ۱۳۱۶ زنده یاد حسین صادقی پس از بازگشت از اروپا مسئول گسترش فوتبال در ایران شد و در ادامه و در سال های ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ تیم ملی فوتبال ایران تشکیل شد و به عنوان نخستین مسابقه،با افغانستان دیدار کرد.
*پیدایش فوتبال در ایران همزاد صنعت نفت بود و نه تنها این ورزش مفرح و جذاب، بلکه بسیاری از دیگر مظاهر مدنیت مدرن از هنر و معماری مدرن گرفته تا ورزش و مسایل اجتماعی و شهری، با حضور صنعت نفت در ایران منتشر و به مرور فراگیر شد.
ورزشگاه امجدیه نیز در همین سال ها تاسیس شد و نهایتاً در سال ۱۳۲۵ بود که فدراسیون فوتبال ایران تاسیس و یک سال بعد به عضویت فیفا درآمد. به این ترتیب باید متذکر شد که سابقه فعالیت فوتبال در مناطق نفتخیز حدود سی و هشت سال پیش از تاسیس فدراسیون فوتبال ایران است!
پس از آنکه باشگاه های مختلف در مناطق نفتخیز توسط شرکت نفت ساخته شد، مسابقه ها به صورت باشگاهی برگزار شد که این گونه مسابقه ها نیز می تواند مبداء و آغاز مسابقه های باشگاهی در ایران باشند.
این باشگاه ها بیشترشان دارای زمین فوتبال اختصاصی، استخر شنا، سالن ورزش، سالن سینما و سایر امکانات فرهنگی و ورزشی بودند. در حال حاضر نیز هنوز تعدادی از این بناها، با وجود تغییر کاربری در مسجد سلیمان وجود دارند؛ از جمله باشگاه نفتون، باشگاه نفتک، باشگاه ایران، باشگاه مرکزی، باشگاه تمبی، باشگاه کاوه چشمه علی، باشگاه بی بییان، باشگاه هندی ها و باشگاه ارامنه.
* فوتبال با عمر بیش از یک قرن، در مناطق نفتخیز، بیش از آنکه به فوتبال کلاسیک لندنی شبیه باشد، ظرافت ها و زیبایی فوتبال مردمان محروم و بردگان برزیل را در خود مستتر دارد.
باید خاطرنشان کرد که تعریف دقیق باشگاه های فرهنگی ورزشی نیز در مناطق نفتخیز سابقه ای نزدیک به یک قرن دارد و هر باشگاه در رشته های مختلف دارای تیم های ورزشی بوده و واجد افتخارات ملی و بین المللی بود.
پیدایش فوتبال در ایران همزاد صنعت نفت بوده و نه تنها این ورزش مفرح و جذاب، بلکه بسیاری از دیگر مظاهر مدنیت مدرن از هنر و معماری مدرن گرفته تا ورزش و مسایل اجتماعی و شهری، با حضور صنعت نفت در ایران منتشر و به مرور فراگیر شد.
قدمت برخی استادیوم های ورزش فوتبال در مناطق نفتخیز ایران با ورزشگاه های ساخته شده برای المپیک ۱۹۰۸ در لندن هم ترازی دارد. با این همه فوتبال با عمر بیش از یک قرن، در مناطق نفتخیز، بیش از آنکه به فوتبال کلاسیک لندنی شبیه باشد، ظرافت ها و زیبایی فوتبال مردمان محروم و بردگان برزیل را در خود مستتر دارد. ظرافت و زیبایی که رقص پا و در عین حال فریاد اعتراض استعمار شدگان در مقابل استعمارگران بود. مانند وقتی که"کریم زندی"در زمین قدیمی فوتبال مسجدسلیمان دروازه تیم انگلیسی را گشود و از شوق به آسمان پرید! شاید شبیه به هوا پریدن "پله" بعد از گل زدن در فیلم "فرار به سوی پیروزی"!
انگلیسی ها فوتبال را به ایرانیان مناطق نفتخیز یاد دادند اما، همیشه برنده مسابقه فوتبال با ایرانی ها نبودند.
